“Oog voor detail”, heette de rubriek van Wieteke van Zeil in Volkskrant Magazine als ik het me goed herinner. Wekelijks nam ze een kunstwerk onder de loep en legde een detail onder een vergrootglas, bijvoorbeeld een borsthaar van een schilder of de zachte neus van een koe. Sindsdien kijk ik met veel meer aandacht naar alles wat juist niet het hoofdonderwerp op een schilderij is. En ik maak er foto’s van, zodat ik het detail kan uitvergroten en nét iets meer zie. Niet dat ik pretendeer veel van kunst te weten, absoluut niet, maar het maakt het rondje door een museum beslist leuker als je op details let of zo’n schilderij in stukjes knipt.

Ik vraag me altijd af in hoeverre Portugese kunstenaars bekend zijn met schilders uit het noorden van Europa. Zo lijken de stoelen in het park op de stoelen van Rietveld.

Een aantal jaar geleden stond er een ongeverfde stoel bij Sr. Jacinto in Caldas da Rainha voor de deur. Toen ik vertelde dat ik hem in Rietveldrood wilde schilderen, bleken ze nog nooit van ene Rietveld gehoord te hebben (lees ook het verhaal Een beetje Rietveld in Portugal). En in het coronatijdperk heb ik bij een Bazar à Noite twee tekeningen gekocht die op Escher geïnspireerd lijken, maar de kunstenares bleek Escher niet te kennen…

Op die Bazars à Noite en bij exposities ervaar ik telkens weer hoe kunstminnend een klein provinciestadje als Caldas da Rainha eigenlijk is. En hoe bescheiden de kunstenaars zijn, dat ook. Veel te bescheiden, denk ik wel eens. Frappant is dat we jaren geleden eens kennismaakten met een Hollandse beeldhouwer die op kosten van de gemeente met Simpetra, een beeldhouwfestival, meedeed. In de jaren vóór corona kregen kunstenaars een blok steen en mochten ze er van maken wat ze wilden. Vervolgens werden die kunstwerken op de rotondes tentoongesteld. Ik heb de indruk dat de rotondes inmiddels vol staan, want ik merk ’s zomers weinig bedrijvigheid meer bij het Museu Barata Feyo, waar voorheen de beeldhouwers in de brandende zon aan hun kunstwerken bezig waren. Of het geld voor deze kunstvorm was na corona op. Hoe dan ook, deze Hollandse jongeman stond er heel anders in dan de jonge kunstenaars die wij doorgaans in Caldas da Rainha tegenkomen. Hoe minachtend hij reageerde op mijn volkomen onschuldige vraag over wat het ging worden, zal ik niet licht vergeten (ook omdat ik er in mijn vriendenkring flink mee ben geziekt). Ik had moeten vragen ‘Wat hem inspireerde’. Ben ik nu heel vilein als ik constateer dat tot op heden dit werk niet rotondewaardig is bevonden en staat te verpieteren achter het museum?

Wie inspireert wie?

In Museum Prinsenhof in Delft kom je dit bij de keramiekexpositie tegen:

“Oh, wat leuk, kijk eens Bordallo Pinheiro”, riep ik enthousiast naar mijn man. Maar nee, hoor. Een kunstenaar van nu. Ik geloof dat ik heb gemompeld, dat er op zijn minst een verwijzing bij had kunnen staan.

En wat denk je van deze twee?

Rechts Kunstmuseum Den Haag, tentoonstelling Haagse School, schilderij van Jozef Israëls “Als men oud wordt”. Links Museu José Malhoa, Caldas da Rainha, schilderij van Alves Cardoso “Uma pausa forçada”, een gedwongen pauze. Bij beide schilderijen heb ik lang stilgestaan.

Bij de oude vrouw op het schilderij van Israëls herken ik mijn overgrootmoeders, grootmoeder en mijn tante. Hoe vaak ben ik ze niet zó tegengekomen: bij het vuur met een pan of zich warmend, in een zwartgeblakerd vertrek met nauwelijks lichtinval. Ik heb nog een foto van oudejaarsdag 2023 waar het contrast tussen heden en verleden niet groter kan zijn. Mijn tante Tia lekker aan het koken en ikzelf strak in de lak voor het réveillon. Voor wie oog voor detail heeft, komt Jozef Israëls’ werkelijkheid in Portugal nog tegen.

Het zal wel vloeken in een of andere kunstenaarskerk zijn door de grote Frans Hals te vergelijken met een Portugese schilder, maar dit is te leuk om niet even naast elkaar te zetten:

Afijn, jullie begrijpen mijn doel: iedereen naar Museu José Malhoa! Daar vind je niet alleen schilderijen van de naturalist José Malhoa, maar ook hele beeldengroepen van Rafael Bordallo Pinheiro, juist ja, de beroemde keramist. Juist nu in de Semana Santa, die erg regenachtig belooft te worden, is de kruisweg van Christus een bezoek waard.

Naast José Malhoa kom je er ook werk van andere schilders die op de een of andere manier me doen denken aan Hollandse meesters, zoals Jan Mankes en Charley Toorop.

José Vital Branco Malhoa

José Vital Branco Malhoa werd op 28 april 1855 in Caldas da Rainha geboren. Met slechts 12 jaar begon hij op de Koninklijke Academie der Schone Kunsten in Lissabon. Elk jaar won hij de eerste prijs op deze academie voor zijn grote vaardigheid en artistieke kwaliteiten. Zowel in Portugal als in het buitenland, met name in Madrid, Parijs en Rio de Janeiro, heeft hij geëxposeerd. Hij was een voorloper op het gebied de naturalistische schilderskunst in Portugal en lid van de “Grupo do Leão” (Groep van de Leeuw). Deze groep kwam tussen 1881 en 1889 bijeen in Cervejaria Leão de Ouro (Bierlokaal de Gouden Leeuw) in Lissabon. Grote namen zoals de broers Rafael en Columbano Bordalo Pinheiro en Silva Porto behoorden ook tot deze groep, net als José Malhoa.

José Malhoa schilderde als huisvriend van de familie Relvas veel portretten voor deze familie. Als je de kans krijgt, bezoek dan het museumhuis Casa dos Patudos van José Relvas in Alpiarça, waar er één kamer aan de Vlaamse meesters is gewijd en je vele Malhoas tegenkomt.

De familie Relvas heeft een behoorlijke impact op de Portugese geschiedenis gehad. Carlos Relvas was een pionier op het gebied van de fotografie. Zijn Casa-Estúdio in Golegã is een chalet gewijd aan de fotografische hobby van de eigenaar.

De zoon van Carlos Relvas, José Relvas, heeft na de moord op de koning in 1908 een grote rol gespeeld in het stabiel houden van de natie door op 5 oktober 1910 de republiek uit te roepen.

Helaas mag je in beide huizen binnen geen foto’s maken, dus ik kan er niets van laten zien.

Museu José Malhoa

Voor zijn tijdgenoten was José Malhoa al een schilder van formaat, want in het jaar van zijn dood werd in Caldas da Rainha al een museum voor hem opgericht. Dit museum is van maart tot en met december 2023 gesloten geweest in verband met een grote restauratie. Het dak lekte. Fijn dat het (met o.a. Europees subsidiegeld) is gemaakt.

We willen er niet aan denken dat zo veel moois verloren zou zijn gegaan, toch?

Voor openingstijden en activiteiten van Museu José Malhoa klik hier of ga naar hun Facebookpagina. Er zijn vaak concerten of lezingen in het museum. Sinds kort ontplooien ze ook leuke literaire activiteiten. Zo kun je met je boek komen (maak niet uit welk boek en in welke taal) en er met elkaar over in gesprek gaan. Wie weet maak je zo leuke Portugese vrienden! Op 26 maart om 18.00 uur is de eerstvolgende Clube do Livro no Museu Malhoa.

Museu José Malhoa is niet het enige museum in Caldas da Rainha. Er zijn nog vier musea. Wil je er meer over weten, lees dan het beeldverhaal: De vijf musea in Caldas da Rainha

Até breve!

Geen beeldverhaal van Zin in Portugal meer missen? Tik je e-mailadres in bij de volgknop. Een volgend beeldverhaal ontvang je dan meteen in je inbox.