Deel I : Ramalho Ortigão – op reis door Holland

In 338 pagina’s vertelt Ramalho Ortigão over Holland. Mijn deels in rood leer gebonden exemplaar uit 1900 is een derde editie. De indruk die Holland op de negentiende eeuwse schrijver heeft achtergelaten verschijnt aanvankelijk in 1883 als column in de Braziliaanse krant Gazeta de Notícias. Zelf noemt Ramalho Ortigão het ‘literatura de viagens’, reisliteratuur. Met als doel het bestuderen van een beschaving, ter plekke. Geheel in de geest van die tijd. Reizen is ten slotte alleen voor de elite. Zij die niet kunnen reizen, verslinden thuis alles wat er over andere landen wordt geschreven.

Acht lijvige hoofdstukken met soms wel twintig subhoofdstukken brengen Holland voor de Braziliaanse en Portugese medemens tot leven. Ramalho heeft zich er niet met een jantje-van-leiden vanaf gemaakt. Nee, hij begint netjes bij het ontstaan van Holland, stapt vervolgens over naar de steden, de huizen, de koloniën, de kunst en de ‘intellectuele cultuur’. Ik ben razendbenieuwd naar het laatste. Wat zou een Portugees uit de negentiende eeuw daar nu van hebben gevonden?

Ik neem me voor om dit boek eens in een slow-reading-modus te lezen. Dus voordat ik toekom aan de intellectuele cultuur van Holland ga ik fantaseren over de handgeschreven tekst op een van de eerste bladzijdes. Mia prikkelt namelijk mijn verbeeldingskracht.

In zwierige vulpenletters schrijft ze in 1947 dat ‘dit boek als herinnering dient aan een verrukkelijke tijd’. O ja? Hè, wat bedoelt ze? Ze verwacht van degene die ze dit boek geeft ‘dat hij deze tijd niet zal vergeten en dat hij altijd met de grootst mogelijke affectie eraan blijft denken’. Food for thoughts, zouden ze in Engeland zeggen.

Heeft Mia soms een hartstochtelijke affaire met een Nederlander gehad? Op de een of andere manier riekt de toespeling naar iets clandestiens. Of is het onschuldiger? Ze hebben een leuke tijd in Nederland doorgemaakt en willen dat het in hun herinnering blijft? Wie weet zijn ze gewoon getrouwd! Mia, Mia. Zou het een koosnaampje zijn? Is ze een van de vrouwen die na de tweede wereldoorlog in Lissabon zijn blijven hangen? Toch maar niet naar Amerika overgestoken? Een spionne? Een Jodin, die de oorlogsellende is ontvlucht? Stel dat Mia in 1947 een jaar of twintig is. Dan zou ze nu tegen de negentig zijn. Zou Mia nog gevonden kunnen worden? Op social media is van alles mogelijk. Dus wie weet!

En dan de aanschaf van het boek. Tegenover de oudste boekwinkel van de wereld is een antiquariaat, Livraria Sá da Costa. In de Rua Garrett om precies te zijn; inmiddels wereldberoemd, doordat Pascal Mercier zijn hoofdpersoon uit “Nachttrein naar Lissabon” laat dwalen door deze straat. Zowel Livraria Bertand als dit antiquariaat kunnen altijd op een bezoekje rekenen als ik in de buurt ben (daarna plof ik neer bij Pessoa, die in dezelfde straat zijn leven slijt als een in brons gegoten toeristische attractie bij café A Brasileira).

Het exemplaar A Hollanda kost 50 euro (en ja, met twee keer een ‘l’; tegenwoordig is het Holanda met één l). Best pittig voor een derde druk. Maar de rode kaft, de toespeling van Mia en de wens om dit boek te bezitten winnen het al snel. Ik heb het boek graag in mijn hand zonder te lezen. Lekker mijmeren. Verder dan hoofdstuk één ben ik dus nog niet gekomen. Maar zelden al zo veel plezier van een boek gehad!

Dit wordt een blogpost in delen. Vandaag deel 1 !

A Hollanda – deel I

Ramalho Ortigão merkt in hoofdstuk 1 droogjes op dat Portugal al vier eeuwen geschiedenis als natie erop had zitten toen Holland pas het levenslicht begon te zien.

“Tot in de zestiende eeuw was Holland een in nevel gehuld gebied. Soms land, soms water. Bewoond door een mysterieus ras, vervloekt door de goden en gedoemd te strijden tegen de woede van de hemel en de onbarmhartigheid van de oceanen”.

Ja, ja, daar sta je natuurlijk even van te kijken als trotse Hollander anno 2017! Word je even weggezet als apart volkje met een korte bestaansgeschiedenis.

Echte helden,  die Hollanders!

Volgens de schrijver hebben de Hollanders veel aan Philips II te danken. “Oei, ik geloof dat Nederlanders daar iets anders tegen aan kijken”, schiet door mijn hoofd als ik deze zin tot me door laat dringen. Maar Ramalho Ortigão geeft het een prachtige wending. Hij ziet het als volgt: de zoon van Karel V (Philips II, dus) wilde het katholicisme en de inquisitie erdoor heen blijven drukken. De weerstand van de Hollanders heeft de mensheid iets waardevols opgeleverd: het recht op ‘inviolabilidade de consciência’, onschendbaarheid van het geweten. In het miezerige Holland (a mesquinha Hollanda) liepen mensen met ballen rond. Terwijl zijn landgenoten nauwelijks tegenstand boden, wisten de Hollanders met behulp van een echte held, Willem van Oranje –jawel met naam en toenaam genoemd- , een legioen geuzen op de been te brengen. En elk volk dat opstaat om voor vrijheid en onafhankelijkheid te strijden heeft niet alleen soldaten nodig, maar ook kunstenaars. Dat een oorlog met een pen gewonnen wordt bewijzen de Hollanders! Marnix de Aldegonde, de schrijver van het Wilhelmus, is volgens een negentiende eeuwse reislustige Portugees net zo’n held als Willem van Oranje.

Om even een parallel naar het heden te trekken. Hoe waar is het dat je creatieve geesten nodig hebt om te strijden voor vrijheid en onafhankelijkheid. Zelfs anno 2017!

Wordt vervolgd