Van stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren. Mijn tante Tia heeft daar gisteren bij het sluiten van de poort van de begraafplaats haar variant met een diepe zucht aan toegevoegd: “Tanta, tanta coisa e acaba só nisto” – Zoveel gedoe en dan eindigt het in dit…

Tja, maar voorlopig hebben de doden het maar mooi voor elkaar en staan de levenden elke keer weer ijverig graven te poetsen. Zelfs op de dinsdag van Carnaval, de dag die voor veel ambtenaren en andere werknemers vrij is en waarop je dan meestal ergens een carnavalsstoet gaat bekijken. Dát waren nog eens tijden : lees het maar in het beeldverhaal 5 dagen Carnaval.

Om het traditionele feest toch niet geheel over te slaan, hebben de afgelopen dagen veel mensen (jong en oud) verkleed in de stad rondgelopen.

Men kon zich deze dagen beslist zonder enige gêne als sneeuwwitje, superman of piraat in het openbaar vertonen. Om niet geheel uit de toon te vallen, heb ik met een kroontje op mijn bol een beetje meegedaan.

En zo zagen we zondagavond bij de Japanner Mishi Mishi een knappe Cowboy en een stoere Gladiator gezellig aan een tafeltje sushi te eten. Geen idee naar welk geheim feest die gingen, maar het zag er in ieder geval niet verkeerd uit.

Terwijl ik dit zit te tikken, is Maria druk in de weer met de serpentines die wij voor de lol overal om hebben gehangen. Leuk zo’n speelse kat, alleen jammer dat ze in haar enthousiasme bijna alle kussens van de bank heeft getrokken en nu niet meer te stuiten is (mijn laptop heeft haar speciale voorkeur, met name mijn vingers op het toetsenbord).

Polonaise en praalwagen

In de categorie ‘prettig gestoord’ hebben we er op Mardi Gras maar ons eigen feestje van gemaakt: mijn wederhelft is tijdens het afwassen tot Prins Carnaval gekroond en had, voor hij er erg in had, de theemuts als bewijs op zijn hoofd. We zijn ’s morgens in polonaise de helling opgelopen en hebben de trekker tot praalwagen gebombardeerd om vervolgens luid Alaaf roepend een rondje om de schuur rijden. Bij gebrek aan georganiseerd vertier moet een mens toch zelf wat.

De kers op de taart: berlinerbollenproeverij! We hebben Atelier do Doce ontdekt! Ongelooflijk: in een dorpje hier in de buurt zit een reusachtige banketbakkerij waar particulieren ook lekkernijen mogen kopen. Ze hebben Bolas de Berlim met de vreemdste smaken. Geweldig! De jongste onder ons, acht jaar, verzuchtte tegen het vallen van de avond dat dit toch echt de leukste carnaval ooit was. Haha, wacht maar, Roos, volgend jaar gaan we hier dik overheen !

Memento mori of toch carpe diem?

Na het vertier van Carnaval volgt de bezinning op aswoensdag: ‘zo veel gedoe en dan eindigt het met dit’. Voor mijn tante Tia is het elke dag aswoensdag sinds haar innig geliefde man in 2005 overleed. Toen haar benen het nog toelieten, liep ze elke dag de berg af en weer op naar de begraafplaats.

Vandaag wordt ze 82 en lukt dat niet meer, maar ik kan haar niet blijer maken dan mee naar de graven te gaan. Vooral nu het ook precies 30 jaar geleden is, dat haar moeder, mijn oma, is gaan hemelen.

Die bezoeken verlopen volgens een vast patroon. Zo ook nu weer. Ik haal tante Tia op. Zij staat, in poetsschort, paraat met een emmertje waarin een veger, een poetslap en een spons zitten. We rijden eerst naar de begraafplaats waar haar man ligt. Daar krijgt zijn graf een beurt, zelden een graf zo zien blinken. Vervolgens poetst ze met Franse slag dat van haar schoonouders en daarna loopt ze naar het huisje waar zes familieleden van haar overleden man liggen. Terwijl ze daar staat te bidden, roept ze me : “Ik heb een idee, ik weet waar vandaag een café open is, we gaan eerst koffie drinken voordat we naar je oma gaan”. Kijk, dát zijn de betere ingevingen!  Meestal hoor ik namelijk op dit punt van het gravenpoetsritueel gesnik en de zin ‘wie poetst de graven als ik dood ben?’ Waarop ik steevast antwoord: “ik zou me pas druk gaan maken als dit nichtje van je dood neervalt en voorlopig loop ik hier nog wel even rond”. Ik denk dat dit nog niet eens bezijden de waarheid is, want ik heb mijn nichtjes op hun beurt nog nooit kunnen betrappen op enige belangstelling voor het gravenpoetsritueel. En ik kan ze geen ongelijk geven, ze zijn pas rond de twintig!

Voordat we deze begraafplaats aflopen, kust ze haar man innig op zijn foto. Ik vind dit altijd zo ontroerend. En ergens onbegrijpelijk dat ze me keer op keer verzekert dat ze onder geen beding in het graf van haar man mag eindigen, omdat haar schoonvader ooit heeft gezegd dat hij geen vreemd bloed in zijn graven wil. Nee, tante Tia moet in het graf van haar moeder, bij haar eigen bloed. Waarvan opnieuw akte.

Sessie nummer 2 van het gravenpoetsritueel

Na deze séance rijden we naar een begraafplaats vijf kilometer verderop om daar de graven die in onze eigen bloedlijn zitten te verzorgen. Als we door het heuvelachtige landschap rijden, zegt tante Tia altijd ‘ach, vroeger liep ik dit hele stuk met gemak’. Aan de begraafplaats waar mijn (over)grootouders liggen heb ik veel herinneringen.

Vlak voor mijn zesde verjaardag overleed de overgrootoma aan wie ik mijn doopnaam Mariana te danken heb. Ze ging een pan soep voor ons maken, struikelde, viel met haar hoofd op de stenen vloer, had twee gaten in haar hoofd en overleed vrij kort daarna in een kamertje in het huis waar ik jarenlang liever niet kwam. Ze was de favoriete oma van mijn vader, zijn beschermengel.  Door haar dood was mijn vader totaal uit het veld geslagen. Binnen 24 uur lag overgrootmoe Mariana onder de grond. Ik kan me van de begrafenisstoet herinneren dat het bloedheet was en dat de 4 kilometer tussen huis en begraafplaats eindeloos leken omdat we deze met een baar lopend dienden af te leggen. Verder resten van overgrootoma Mariana, behalve foto’s, tot op de dag van vandaag mooie kledingstukken, zwart natuurlijk, want ze was al jong weduwe en ze heeft de rest van haar leven zwart gedragen.

Het is dus ook niet wonderlijk dat ik meteen gecharmeerd was van een klein schilderijtje dat in december bij een expositie van werk van Rita Manique bij Citrus hing. Deze jonge kunstenares, tevens docente aan de kunstacademie (Escola Superior de Artes e Design das Caldas da Rainha), heeft boerinnen geportretteerd die op de dagelijkse groente- en fruitmarkt in Caldas da Rainha hun waar verkopen. Mijn oog bleef hangen op een aquarel met een vrouw in het zwart. Ze lijkt op mijn oma’s! Inmiddels ben ik nu de gelukkige bezitster van dit schilderijtje! Rita Manique, die ook in opdracht werkt en al portretten van ons heeft gemaakt, pakt haar werk mooi in.

Rita Manique stuurt haar werk ook naar Nederland op. Zo heeft een vriendin inmiddels een schilderij aan de muur van haar overleden hondje en is Rita nu een familieportret voor een andere vriendin aan het maken.

Terug naar het heden: op de begraafplaats weet tante Tia mij altijd te reduceren tot een aangeefster. Ik ken mijn plek in het universum van mijn tante en doe ‘politician’s labour’ zoals het Engelse vriendje van mijn nichtje placht te zeggen: ik geef de bloemen aan en verder zit ik in de zon mijn tijd uit (op een grafzerk, dat wel).

Als tante Tia erg lang bezig is, wil ik nog wel eens een tochtje langs de graven ondernemen en namen naar mijn tante roepen in de hoop op een liefst smeuïg verhaal over degene die onder zo’n steen ligt en in de naïeve veronderstelling verkeerde zijn eeuwige rust te vinden, maar buiten mijn tantes ijzeren geheugen en mijn – de doden niet ontziende – nieuwsgierigheid heeft gerekend.

Zo heeft deze man hieronder vaak als dagloner voor mijn tante gewerkt. Hij is kinderloos gestorven. Omdat hij bang was dat zijn uitvaart niet naar behoren zou zijn, heeft hij – toen hij een jaar of zestig was – alvast een kist en grafsteen aangeschaft. Die lagen op zolder. Het enige dat er nog ingebeiteld hoefde te worden, was de dag van zij overlijden. Regeren is vooruitzien, toch? Of is dit een gevalletje ‘de goden verzoeken’ ?

Onze graven krijgen als het aan mijn tante ligt vaak ‘verse’ bloemen. Nu is vers een rekbaar begrip als het om plastic gaat. Op de een of andere manier ga ik altijd weer met mijn bloemstukje richting huis. Tante Tia plant de hare in een vaas en vindt dan dat het te vol wordt. Dus ik doe eindeloos met mijn goedbedoelde plastic blommen en loop eigenlijk altijd opgetogen weer van de begraafplaats weg. Helemaal zen van zo’n zonnig uitje! Op naar weer eens koffie en een lekkere Bola de Berlim (berlinerbol). De gedenk-de-dodensessie zit er weer voor een poosje op. Ondertussen echt wel weer tijd voor carpe diem, zelfs op Aswoensdag!

Geen beeldverhaal van Zin in Portugal meer missen? Tik je emailadres bij de volgknop in. Dan verschijnen de volgende beeldverhalen in je inbox!