Lissabon: Museu do Azulejo

Het echt mooie weer zit deze dagen even niet in Portugal. De regen klettert hier op het dak. Ik vind dat altijd een gezellig geluid. Het is natuurlijk jammer voor de mensen die hoopten op dagen vol zon. Dan maar eens naar een museum? Of shoppen? Mijn man voelt de bui al hangen, al heeft hij het ook over zich afgeroepen, door de afgelopen dagen een paar keer nonchalant te zeggen ‘Je krijgt nu 30% korting bij Lanidor’.

Dit stukje wilde ik al eerder schrijven, maar ben er niet aan toegekomen. Dus de zonovergoten foto’s zijn niet van nu, maar van een dag in augustus waarop ik met de bus naar Lissabon moest om te lunchen. Geen straf, vooral als je twee uur eerder gaat en als plan hebt om éindelijk naar het Museu do Azulejo te gaan. Azulejos zijn tegels en dit museum is gewijd aan het tegelwerk dat je in Portugal overal op muren ziet.

Ik ben dól op dit tegelwerk en koop ook geregeld een tableau. Soms doe ik jaren over het plaatsen, andere keren weet ik meteen waar ik het wil hebben. In opdracht maken ateliers oude patronen na. Ooit heb ik een raam gefotografeerd en aan Laura Mesquita van Artes Zen gevraagd of ze dit voor twee ramen kon maken. Elke dag weer ben ik blij als ik deze raampartij zie.

Geschilderd en gebakken door Laura Mesquita – Artes Zen in Alfeizerão (vlakbij Caldas en São Martinho do Porto) > zie Insta of Facebook voor meer.

Mijn moeder en Frans voor hetzelfde raam, maar nu vereeuwigd op aquarelpapier door Rita Manique, een jonge kunstenares, verbonden aan de Hoge School voor de Kunsten (Escola Superior de Artes e Design) van Caldas da Rainha. In opdracht maakt ze portretten. Zoals dit schilderijtje ⬇️.

Onlangs zijn vrienden getrouwd en hoe leuk is een cadeau met eeuwigheidswaarde van je bruiloft, je familie of je huisdier? Met een goede foto kan Rita al aan de slag. Het gemaakte werk wordt sierlijk verpakt en opgestuurd.

Maar terug naar het Museu do Azulejo. Het museum van het tegelwerk, of museum van de tegels. Je kunt goed zien hoe tegeltableaus zich door de eeuwen heen ontwikkelen. Voor een verhandeling over het ontstaan van de patronen en de kleuren, verwijs ik naar het internet. Over de pracht aan tableaus, dáár wil ik het over hebben én over de link tussen het museum en Caldas da Rainha, waar tot op de dag van vandaag nog een levendige keramiekindustrie is.

Rainha Leonor

De vrouw die in 1509 het klooster Madre de Deus opricht – waar nu het Museu do Azulejo is gevestigd – is toevallig ook de stichtster van mijn lieve provinciestadje Caldas da Rainha. Rainha Leonor, koningin Leonor, schijnt allerlei kwalen gehad te hebben en tijdens een verblijf in Óbidos was het weer eens raak. In haar hofhouding wisten mensen van de heetwaterbronnen in een nabijgelegen gehucht. Het baden in deze bronnen bracht verlichting en uit dank heeft zij de plek stadsrechten verleend. “Caldae” betekent ‘heet water’ in het Latijn en ‘da Rainha’ is ‘van de koningin’: Caldas da Rainha, dus.

In Caldas da Rainha staan in de zomer rijen voor de oude fabriek van Bordallo Pinheiro. Ik heb wel eens meegemaakt dat er een buslading Japanners werd afgeleverd en naar het schijnt hebben Claudia Schiffer en de Obama’s gemeen dat ze beiden Bordallo Pinheiro-schalen op tafel hebben. Kortom: deze oude fabriek is hip en happening. Veel huizen zijn in Caldas da Rainha bekleed met de tegels uit deze fabriek. Het is een feest om door de stad te lopen en ze overal te ontdekken.

In de oude fabriek is tegenwoordig de winkel gevestigd. Boven heb je een outlet. Het merk kenmerkt zich door een kikker op elk geproduceerd item en is voor Portugese begrippen niet goedkoop. Af en toe zie ik een schitterende fontein staan, die duizenden euro’s kost en voor een tuin uit een oude mal is gemaakt. Eén tegel van Bordallo Pinheiro om je huis mee te versieren, kost 35 euro. Kun je nagaan hoeveel een hele gevel van zo’n oud pand in de stad waard is! Dieven weten dat ook, en er is een periode geweest dat dieven ’s nachts niet de huizen ingingen, maar de tegels eraf beitelden om ze te verkopen. Door op te roepen tot solidariteit (‘koop geen oude tegels!’) is dit lonende vandalisme een halt toegeroepen, maar af en toe kom ik nog wel eens een pand tegen waarvan er een halve meter tegels ontbreekt. Eeuwig zonde.

Meer lezen over Bordallo Pinheiro en de Bordallo Pinheiro-keramiekroute? Klik dan op een van mijn beeldverhalen over Bordallo Pinheiro.

Keramiek in Caldas: de Bordallo Pinheiro-route. Dit beeldverhaal gaat over de grote karikaturen van keramiek die je overal in de stad vindt. Ik vind het altijd reuze leuk om vrienden die over zijn de ‘aapjes’ in het park te laten zoeken. Kleine spoiler: je vindt de aapjes bij de glazen hemel doorgang (‘Céu de Vidro’) van wat in de gloriedagen van dit eeuwenoude kuuroord ooit het casino was.

Céu de Vidro – Parque Dom Carlos Caldas da Rainha. Over de stoelen heb ik al eens eerder een blogpost geschreven : Beetje Rietveld in Portugal

Bordallo Pinheiro schalen op tafel van supermodel Claudia Schiffer

Een echte Bordallo Pinheiro koop je in Caldas da Rainha

Delft in Portugal (over het fotogenieke chaletje achter in het park met de schitterende, kleine tuin vol fraaie tegels en keramiek)

Sá Nogueira: de nieuwe Bordallo Pinheiro

Van het weekend is de winkel van Sá Nogueira in Caldas da Rainha geopend. Deze twee keramisten, een stel, blazen nieuw leven in de keramiekindustrie door op kleine schaal de prachtigste wanden met tegels te fabriceren. Jaren geleden heb ik in hun atelier aan huis eens wat tegels gekocht. Ze prijken nu op de bovenmuur van de tuinkamer.

Terwijl ik in de winkel rondloop, kiest een ouder Belgich echtpaar mooie tegels uit voor hun nog te bouwen huis, hier in de buurt. Zelf kies ik een tegel uit, die aan de onderkant met kurk bekleed is. Het okergeel met groen en paars van de artisjok spreken me aan. Ik lees dat een artisjok ook wel de ‘flor que nunca morre’ (bloem die nooit doodgaat) wordt genoemd en een mooie symboliek kent. Deze fenix onder de bloemen staat voor wedergeboorte en hoor je volgens de overlevering om middernacht tijdens een van de dagen van de Santos Populares aan vuur te branden. Ondertussen doe je een wens. De dag erna dompel je de Arcachofra de São João (artisjok van de Heilige Johannes) in koud water onder. Als de bloem weer opkomt dan is dat een teken dat je wens in vervulling gaat.

Als ik weer eens aankom met wat tegels of een tableau dan voelt het net alsof ik weer kind ben en plakplaatjes mag plakken. Ik moet altijd wel goed nadenken waar ik zo’n versiering wil, want uit ervaring weet ik dat zo’n tableau stevig vast zit, dus er even afhalen is er niet bij. Nou ja, als er een aardbevinkje is en de kit die is gebruikt, is niet zo sterk, dan wil er nog wel eens een tableau af kletteren (maar één keer gebeurd, hoor!). Over aardbevingen gesproken: de grond beeft veel, want we zitten op een breuklijn. Scheuren ontstaan in muren en vaak zie ik dat de tegels deze ook bevatten. Gevalletje, niets aan te doen. Ik was laatst in het huis van mijn tante en dacht ‘hemeltjelief’, ik hoop dat haar huis, gebouwd tegen een bergkam aan, niet binnenkort beneden ligt. Het zal wel meevallen. Onze boerderij staat ook al meer dan 100 jaar, maar goed, het schoot wel even door mijn hoofd. Het zal wel net zo zijn voor mensen die in lager gelegen gebied liggen. Je staat niet elke dag stil bij het feit dat alles binnen vijf minuten onder water kan staan bij een flinke overstroming. Bij malheur kun je sowieso beter niet al teveel stilstaan. Daar word je alleen maar somber van…

Museu do Azulejo

Hieronder de foto’s van het Madre de Deus-klooster, in – hoe kan het ook anders- de Rua Madre de Deus 4 in Lissabon. Het is een eind verwijderd uit het centrum, maar valt wel aan te lopen, als je de Taag aanhoudt en de richting van Alfama kiest, daar waar de grote cruiseschepen aanmeren. Ik zou dan via het Panthéon gaan (en daar ook even omhoog gaan om de stad van boven te bewonderen – in deze blogpost schrijf ik er trouwens over deze wijk Een halve dag in Lissabon). Je bent dan in de buurt van het internationale treinstation aan de Taag, Santa Apolónia. Over malheur gesproken. Ik kan daar niet langsrijden, zonder te denken aan het ongeluk dat daar ergens eind vorige eeuw plaatsvond toen er een vrachtwagen geladen met gasflessen ontplofte. En als ik toch in die buurt ben, denk ik aan die zomer eind jaren negentig dat ik daar uren doorbracht, wachtend op jonge studenten uit het buitenland. De gemeente had bedacht dat het leuk zou zijn als studenten uit Lissabon jongelui die met Interrail aankwamen door de stad zouden leiden. En inderdaad, ik heb een enorme leuke julimaand gehad en er gratis eikenhouten kuiten bijgekregen, want die rondleidingen moesten wel lopend gebeuren.

Ik zal eerlijk bekennen dat ik een taxi heb genomen vanaf Sete Rios, waar ik met de bus vanuit Caldas da Rainha ben aangekomen. Het openbaar vervoersysteem met de bus is goed ontwikkeld. Ik reis nooit met de trein van Caldas da Rainha. Alleen liefhebbers van ‘slow travelling’ doen dat. Leuk hoor, al die pittoreske kleine treinstationnetjes, maar over enkel spoor is zo’n reis láng. Tussen Lissabon en grote steden liggen andere spoorwegen, dus daar is de trein wel een mooi alternatief, maar tussen provinciesteden en de hoofdstad niet. In een klein uur ben je met de bus van Caldas da Rainha (of Óbidos!) in Lissabon. Ideaal. Er zijn twee maatschappijen die deze reizen aanbieden: het landelijke Rede Expressos en het plaatstelijke RodoTejo. Er is een app om online kaartjes te kopen, dienstregeling te bekijken etc.: app Moov-u®. De bussen gaan gelukkig vaak, in het spitsuur zelfs om het kwartier. In het weekend rijden ze helaas minder, dat wel.

Let op: museum sluit voor de lunch. Het restaurant en de binnentuin zijn dan wel open.

Tableau ontstaansgeschiedenis van de Heilige Maagd Maria

Dit tableau hierboven uit het midden van de zeventiende eeuw geeft een voorstelling weer van de ontmoeting bij de Gouden Poort van Joaquim en Ana, een gebeurtenis die de wereldgeschiedenis heeft gehaald. Dit stel was destijds al twintig jaar getrouwd, maar nog steeds kinderloos. Ze beloofden hun kind aan God op te dragen, mochten ze alsnog een kind krijgen. Daarom gingen ze vaak naar de tempel. Omdat ze kinderloos bleven, heeft op een gegeven moment een hogepriester het offer van Joaquim geweigerd. Die voelde zich in zijn eer aangetast en trok zich terug op het land, bij zijn kudde. Er zat niet anders op dan Ana te verlaten en een andere vrouw te zoeken. Ana, op haar beurt, was bang haar man kwijt te raken. Zij bad nog heviger tot God en een engel verscheen met de mededeling dat haar smeekbeden werden verhoord, omdat ze moeder zou worden van een dochter waar de hele wereld van zou spreken. Ook Joaquim kreeg een bezoekje van een engel. Deze zei hem weer terug naar huis te gaan en zijn kudde te verlaten. Onder de Gouden Poort van Jeruzalem kwamen ze elkaar weer tegen. Bij deze ontmoeting zou ook de bevruchting hebben plaatsgevonden. Ana baarde vervolgens een dochter, Maria, en we weten allemaal van wie zij weer de mama was…

Ik heb tijdens mijn bezoek alleen maar door de lens van mijn smartphone gekeken en veel foto’s gemaakt. Gelukkig heb ik het boek nog. Ik ga zeker terug om met het boek in mijn hand al het moois nog een keer goed te bestuderen!

Informatie over dit museum en alle andere informatie over Portugal vind je op visitportugal, de officiële site van de Portugese overheid om het toerisme te promoten.

Jamie Oliver in Lissabon

Na het bezoek van het Museum, waar ik een beetje te snel naar mijn zin door ben geakkerd, moest ik snel bij Príncipe Real zien te komen. Dan maar weer een taxi (kosten 7 euro). Voor dat geld heb ik er gratis een adrenalineverhogende tocht over drukke kruispunten bijgekregen van een oude taxichauffeur die met zijn stuurmanskunsten indruk wil maken op een mevrouw in een – bij nader inzien – toch iets te blote jurk.

De plek waar Jamie’s Italian zit, ligt niet ver van de Miradouro de Alcântara (het uitkijkpunt bij Alcantâra). En dit uitkijkpunt zit weer vlak naast het gele trammetje dat je van het Restauradores (Avenida da Liberdade) naar het hoger gelegen uitgaangsgebied Bairro Alto brengt.

Als je de mazzel hebt een plekje op het terras toebedeeld te krijgen, dan krijg je dit fraaie uitzicht over de stad. Het eten was oké. In Caldas weet ik zo twee plekken waar een betere Italiaanse keuken is: Sabores d’Itália – met zelfs 1 Michelinster- en Paneòlio . Het toetje vond ik heel lekker (ik ben toch meer van de toetjes, dus het is niet erg als het lekkerste pas aan het eind komt). Bedankt nog voor de tip, Roosje!

Ik kom graag in dit stukje Lissabon. Vlakbij is het park van de botanische tuin van Lissabon en het pleintje met de eeuwenoude bomen van Jardim do Príncipe Real waar je zo lekker op een terrasje kunt zitten is ook niet verkeerd.

De slideshow geeft foto’s van de botanische tuin van Lissabon weer. Een oase van rust in een drukke stad! Meer erover lezen over dit park kun je in dit beeldverhaal: Botanische tuin van de Universidade de Lisboa

Je kunt in deze wijk écht een leuke wandeling maken. Dit kom je allemaal tegen als je van de Miradouro de Alcântara naar de Jardim do Príncipe Real loopt en via de Rua Monte Olivete naar de Praça das Flores (leuk tentje Pão de Canela!) en vervolgens weer via een van de straatjes omhoog naar de Jardim do Príncipe Real. Daar ga je dan nog even het gebouw Embaixada in. In dit oude stadspaleis zitten allemaal leuke winkeltjes en een bar. Of eten bij Jamie’s Italian, want dat heb je na het omhoogklimmen vanaf de Praça das Flores wel weer verdient! Ook heel fijn: deze wijk ligt náást de uitgaanswijk Bairro Alto, maar is authentieker (lees, hier wonen Lisboetas).