Al dik een jaar jaar sleep ik een boek uit het jaar 1900 met rode, deels leren, kaft heen en weer tussen Nederland en Portugal. Ruim een jaar geleden heb ik het boek A Hollanda (ja, met twee ‘ellen’!) van de reislustige negentiende eeuwse schrijver Ramalho Ortigão in de Rua Garrett (Lissabon) gevonden. Al eerder heb ik er het beeldverhaal ‘Het miezerige Holland’ aan gewijd.

Deel II: Amsterdam anno 1883

Ik ben gisteren, in Amsterdam, op zoek gegaan naar de plekken die hij in 1883 heeft bezocht. De beste man arriveert, per trein vanuit Duitsland, op een warme zondag in augustus en ik citeer (in oude Portugese spelling): “De nenhum outro paiz se tem dito, como da Hollanda, tanto bem e tanto mal” (Over geen enkel land, als over Holland, wordt zo veel goed en zo veel slecht gesproken).

Ik leef met hem mee! Zijn eerste indruk is geen gunstige: hij kan geen slaapplek vinden en zijn bagage, die blijkbaar vooruit is gestuurd, is ook al niet gearriveerd. Hij mist vooral zijn witte schone hemd. Meneer reist namelijk in stijl. Eerst probeert hij een slaapplek te vinden in het Amstel-Hotel. Vol. Daarna gaat hij Brack’s Doelen Hotel, Krasnapolski, Hotel Suisso, Hotel du Café Français en Hotel de Munt af. Nergens een kamer beschikbaar voor een vermoeide Portugese reiziger. Alles gortvol. Toen ook al! Uiteindelijk belandt hij, zwaar chagrijnig (hij scheldt de Hollanders binnensmonds uit voor ‘stelletje melkboeren’), in Hotel Rondeel, het huidige Hotel de l’Europe.

Ik bof! Vlakbij Hotel Rondeel / de l’Europe zit een van de beste appeltaartzaken in town. Heb ik meteen een mooie uitvalsbasis! Nog een meevaller: Hotel de l’Europe is niet ver van Scheltema, de grote boekhandel aan het Rokin. Ramalho kan even wachten. Eerst naar Scheltema! Daar beland ik in een boekpresentatie, of beter, een high tea ter ere van Jacky van Laren. En alsof de duvel ermee speelt: ik zit naast de schrijfster. Klein probleempje: ik moet met schaamrood op mijn kaken bekennen dat ik nog nooit een boek van deze serieschrijfster heb gelezen. Maar de bonbons, scones en hartige taarten zijn niet te weerstaan! En leuk dat ik nu op alle persfoto’s sta. Gelukkig heb ik ’s ochtends iets fatsoenlijks aangetrokken! Met een volle maag en een gesigneerd exemplaar van haar laatste serie vertrek ik een uur later richting Hotel de l’Europe.

Hotel Rondeel, Hotel de l’Europe

Tja, ga je dan naar binnen? Zo’n portier in livrei vind ik ietwat intimiderend. Je moet toch een reden hebben om zo’n vijfsterrenhotel te betreden. Iets drinken, dan maar. Mooi, er zit bijna niemand, dus ik heb meteen een plekje bij het raam. Zou Ramalho Ortigão hier net als ik over de gracht hebben uitgekeken? Vast!

In Amsterdam word ik bijna altijd in het Engels aangesproken. Ik snap dat wel. Met mijn mediterrane trekken ga ik al gauw door voor een toerist uit Zuid-Europa of Zuid-Amerika. Het idiote is: als ik in het Nederlands iets terugzeg, blijven sommige Amsterdammers gewoon in het Engels terugpraten. Vreemd volk, die Amsterdammers!

Ook in Hotel de l’Europe word ik in het Engels door een vriendelijke ober benaderd, terwijl ik hem toch in onvervalst Nederlands aanspreek. “I don’t speak Dutch. Could you speak English, please?”, vraagt hij me beleefd. Op zijn overhemd zie ik een naam: Rui. Een landgenoot! Jippie. Dus mijn prompte antwoord in zijn moerstaal verbaast hem: “Muito bem, também podemos falar português (prima, we kunnen ook Portugees spreken)”. Hij reageert verheugd. Hoe is het mogelijk: ik kom hier voor een Portugese schrijver en krijg een sympathieke, jonge Portugese ober aan mijn tafel. Nee, hij heeft nog nooit van Ramalho Ortigão gehoord. Vreemd, maar hé, net als in Nederland is het literatuuronderwijs in Portugal flink uitgehold. Hij weet nog net Camões, Eça de Queirós en Saramago te noemen. Sorry, Rui, voor het vragen naar schrijvers, gevalletje beroepsdeformatie. Hij kan me gelukkig de kreeftenbouillon aanbevelen. Meer zijn terrein. Ach, waarom ook niet. Zo vaak kom ik niet in Hotel de l’Europe. Maar mijn bezoek zullen ze niet licht vergeten. “Weet je wel, die vrouw die bijna stikte in de soep?”.

Mijn eerste hap doet de halve bediening van het hotel naar me toesnellen. Het is een spicy soup en ik zie de halve rode pepervoorraad die de kok er zo enthousiast in heeft gemikt in eerste instantie over het hoofd. Ik had gehoopt dat mijn bezoek vooral zo onopgemerkt mogelijk voorbij zou gaan. Kans verkeken. Kuchend, met tranen in mijn ogen en rode wangen krijg ik van een bezorgde Rui een glas melk. En inderdaad, probleem verholpen.

Man naar mijn hart, die Ramalho!

Leuk detail: Ramalho Ortigão geeft hoog op over het ‘Asylo dos Cegos’. Het blindeninstituut. Deze onderwijsinstelling, gesticht in 1823, is een modelinstituut in zijn ogen. Slechtzienden doorlopen hier een twaalfjarige (!) cursus en leren lezen en schrijven volgens de bekende Braille-methode (gelijk het telegrafisch apparaat van Mors, vermeldt hij er fijntjes bij). Daarnaast kunnen ze ook met pen en papier schrijven, “zo behendig dat het leesbaar is voor iedereen met goed zicht”.

Echt een man naar mijn hart, die Ramalho, met zijn opsomming van excellente scholen: 343 basisscholen, twee pabo’s, een gymnasium, een universiteit, vier seminaries voor verschillende religies, drie hoge scholen met leergangen van drie tot vijf jaar, een katholieke hoge school, een particuliere school voor meisjes, een handelsschool met een leergang van drie jaar, drie scholen om arbeiders op te leiden, twee zeevaartsscholen, een theaterschool, zeven muziekscholen, acht lichamelijke opvoedingsinstituten, een zwemschool, een school voor de schone kunsten, een academie voor beeldende kunst en talloze kleuterspeelzalen. Wat hem opvalt: scholen zijn goed geoutilleerd en er heerst respect voor traditie en vaderlandsliefde. Ja, ja, anno 1883!

Standbeeld

Wonderlijk! Al jaren loop ik door het park van Caldas da Rainha en pas onlangs viel mijn oog op een enorm standbeeld. Blijkt er één ter ere van Ramalho Ortigão te zijn. Je zou bijna denken dat alle wegen naar Caldas da Rainha leiden! Ramalho, Ortigão, de schrijver die 118 jaar geleden 335 pagina’s over Holland heeft weten vol te pennen met geschiedenis, wetenswaardigheden en feitjes. En daarnaast de bladzijdes vult met tekeningen en meningen. Want ja, het miezerige Holland maakt natuurlijk genoeg los!