Ik word ontzettend vrolijk als ik het laatste nummer van Raquel Tavares hoor. In Meu amor de longe zingt ze op aanstekelijke wijze over haar geliefde die vandaag arriveert : “Mijn liefde van ver komt vandaag om me te zien”. Hoe romantisch is dat?

In de videoclip loopt ze en passant door oud Lissabon terwijl ze een en al vrolijkheid uitstraalt. En ik kan het me voorstellen, want veel geliefden zijn door de economische crisis ruw uiteen gerukt en menig kind groeit deze jaren zonder vader op. Die zit in het buitenland om zo veel mogelijk centjes te verdienen. Angola, Moçambique en Noord-Europa zijn populair. Wanneer de financiën het toelaten vliegen de geliefdes naar Portugal om hun families te omhelzen. Ik begrijp dat Raquel helemaal vrolijk wordt van het idee dat ze haar geliefde vanavond op vliegveld Humberto Delgado gaat ophalen en hem weer in de armen sluit. Ze heeft haar lange haren laten invlechten voor dit heuglijke weerzien, zoals ze zelf in de clip zingt.

En dat is fado: het lot,  waar vrolijk of met zekere droefenis over gezongen wordt. Altijd verbonden met saudade, de melancholische hang van de Portugese ziel naar alles wat naar Portugal riekt. Of naar het glorieuze verleden van de Portugese natie. En ik moet zeggen, ik heb er ook last van. Saudade. Jarenlang heb ik op het vliegveld van Lissabon de neiging moeten onderdrukken om net als de Paus op mijn knieën te vallen en de grond onder aan de vliegtuigtrap te kussen. Raar eigenlijk. Ik kan prima hier en daar leven, maar aankomen in Lissabon voelt als thuiskomen. Hoe kort de afwezigheid ook is geweest.

Amália Rodrigues

Als kind heb ik ooit Amália Rodrigues na afloop van een concert een handje mogen geven. Jammer dat we de foto nergens hebben kunnen terugvinden. Ze trad in de stierenvechtarena van Caldas da Rainha op. Een legendarische avond met in de hoofdrol de in 1999 overleden fado-koningin. Straatarm begonnen, maar gezegend met een gouden stem heeft ze de beroemdste concertpodia weten te veroveren. Mijn favoriete nummer van Amália is tot op de dag van vandaag Uma Casa Portuguesa. “In een Portugees huis staan brood en wijn op tafel”, zingt Amália in dit nummer. “En wie binnenkomt, eet mee.” En voor wie niet al te rijk is: we leren uit het liedje dat “de rijkdom van armoe zit in weggeven en daar blij van worden“. Mooie woorden.

De tekst is sterk, net al bijna alle teksten van fadonummers. Het is een zeker gemis om de teksten niet te kunnen volgen als je geen Portugees beheerst. Maar het gevoel dat fado oproept, kun je ook zonder een woord Portugees te begrijpen meekrijgen. Daarnaast is de muzikale omlijsting van fado’s vaak fenomenaal. Ik vind de begeleiding op de ‘viola portuguesa’ geweldig. Daar alleen al zou ik een hele avond naar kunnen luisteren.

Toeristen kunnen tegenwoordig naar speciaal georganiseerde fado-avonden. Leuke ervaringen, maar veel intenser zijn de ‘echte avonden’. Uit mijn studententijd herinner ik me de momenten dat we ’s avonds door de stad liepen, zwarte cape om onze schouders (typische studentenkledij op hoogtijdagen). Hoe later op de avond, hoe doellozer de tocht. Meestal het moment waarop iemand ineens riep ‘zullen we een fado zingen’? Dan zeeg de hele groep neer op de trappen van een of andere kerk en begon luidkeels te zingen. Geen idee of dit nog gebeurt. Leuk was het wel. De saamhorigheid, de traditie.

De teksten van veel fado’s behoren tot het collectieve erfgoed van de Portugezen. Iedereen kent ze uit het hoofd. Dat is het aardige van Fado: je kunt het meezingen. Daarom zijn de avonden te midden van alleen Portugezen het meest intens.

Fadozangeres Carminho

Op het peren-en wijnfeest van Bombarral heeft de gemeente begin augustus fado-zangeres Carminho op het programma gezet. In december 2015, op sinterklaasavond, hebben we haar in de Doelen van Rotterdam gehoord. Mooi concert, maar bijna steriel in vergelijking met wat haar optreden in Bombarral oplevert. Zelfs als je geen woord Portugees verstaat, merk je dat de sfeer die ontstaat magisch wordt. Mensen zingen, in sommige gevallen blèren, mee. Raken ontroerd, worden blij. Even zijn de dagelijkse beslommeringen vergeten door samenhang en samenzang.

De interactie met de vriendelijke zangeres op het mooi uitgelichte podium in Bombarral is geweldig. Ze vertelt spontaan dat ze sinds haar twaalfde in het fadohuis van haar moeder in Lissabon optreedt. En naarmate de avond vordert zie ik haar authentieker worden. De maniertjes die geschoolde zangeressen hebben, laat ze varen en met haar armen in haar zij zingt ze als een echte Lisboeta de laatste liedjes. Het publiek waardeert het:  jong en oud bij elkaar, samen met een zangeres op een podium. Je voelt dat Carminho en haar begeleiders genieten van deze avond in het park van Bombarral, tijdens het jaarlijkse Peren- en wijnfeest (Festa da Pêra Rocha e do Vinho). Ik vind het reuze fijn dat de gemeenten deze concerten, doorgaans in het park, voor de bevolking organiseren. Geen dure concertkaartjes, maar gewoon in de buurt. Voor 2 euro naar het hele feest. Chapeau!

Echte fado beleven?

In de Gazeta das Caldas, de krant die zo’n beetje de hele regio rondom Caldas, Óbidos, Bombarral, leest, staat sinds kort een advertentie van een restaurantje. Elke vrijdagavond: fado-avond! Eten tot 22.00 uur en daarna fado tot na middernacht. Prijskaartje: 15 euro mét eten.

We zijn er heen gegaan en werkelijk: dit was fado! Geen opgeklopte enscenering voor toeristen, maar bewoners van de stad die na een drukke werkweek in de hoek van het restaurant vanuit het hart fado zingen. In een klein café-restaurant onder in een flatgebouw. Een fado-avond zoals die hoort te zijn: volks, rauw, authentiek.

TL-buis in de keuken, zangers die niet prachtig zijn uitgelicht, gitaristen op restaurantstoeltjes en geen microfoon. Gewoon zingen vanuit het hart. De kokkin roert in de pan met caldo verde, slaat een sjaal om en gaat staan. Dat werk. Sterker nog: de kokkin leidt samen met de brandweerman de hele avond. Om de beurt komen mensen uit het publiek naar voren om te zingen. De brandweerman is moe, wordt gezegd, want hij heeft de hele week de ene na de ander bosbrand geblust. Maar oh, wat is dit fado. Echte fado. Op het raam hangt ‘wil je met ons meedoen, meld je aan’. Jammer dat ik niet kan zingen…

Geïnteresseerd in fado? Lees ook de blogpost over Dulce Pontes

Geen enkele blogpost meer missen? Meld je aan als volger door je e-mailadres in te vullen (rechtsonder op deze pagina). Of like de pagina Zin in Portugal op Facebook! Instagram is niet ‘echt mijn ding’, maar ik probeer nu wel steeds mooie foto’s te plaatsen om zo een aardig beeld van de veelzijdigheid van Portugal te geven.