Ik heb me gisteravond vermaakt met het bekijken van filmpjes die op en rond 25 april 1974 gemaakt zijn en ik kwam de historische uitspraak tegen van iemand die gevraagd werd wat hij hoopte dat 25 april zou brengen: “O bacalhau está muito caro”, de bacalhau is erg duur (bacalhau spreek je trouwens uit als bakkaljauw). De anjerrevolutie in een notendop. Ik snap het ergens wel, deze fixatie, met bacalhau. Een gemiddelde Portugees eet 15 kilo bacalhau per jaar. Bacalhau is gezouten en gedroogde kabeljauw en kent vele variaties op de Portugese menukaart. Mijn favoriet en die van mijn nichtje Stefanie: Bacalhau com Natas, een bacalhau uit de oven met room. Eigenlijk houd ik van alle bacalhau die uit de oven komt. Van ‘bacalhau cozido’ (gekookte bacalhau) moet ik niets hebben. Op KvanKoken, een culinair blog van Liz Ribbens die ook aan de Zilverkust woont, kun je enkele recepten vinden (klik maar op deze link: Bacalhau, hoe zit dat nou?).
Toen ik deze man de hoop hoorde uitspreken over een goedkopere bacalhau, schoot me te binnen dat we in ons archief nog prijslijstjes hebben uit de Tweede Wereldoorlog. Het viel me op dat de prijs van boter destijds hoger lag dan die van bacalhau. Lees maar na in Boter en bacalhau in de oorlog. Kortom, de prijs van bacalhau fluctueert én zou de opstandigheid van de Portugezen kunnen beïnvloeden. Ik weet het: deze conclusie is een beetje kort door de bocht, maar gezien de opmerking van de man over de prijs van bacalhau en het belang dat (de afwezigheid) van voeding bij het ontstaan van opstanden in de wereldgeschiedenis heeft gespeeld ook weer niet heel onlogisch.
Natuurlijk ging het tijdens omwenteling om andere zaken: 25 april 1974 heeft ons democratie gebracht met vrijheid van meningsuiting!
De documentaire is in het Portugees, maar de beelden van de tanks door de straten spreken voor zich.
Als je de verfilming van het boek van Isabel Allende ‘The House of Spirits’ met in de hoofdrollen Jeremy Irons en Merel Streep hebt gezien, dan komt er op een gegeven moment een scene dat ze filmen hoe militairen door de straten van Santiago de Chili rijden.
Deze film is grotendeels in Portugal opgenomen. Ik weet nog goed dat ik in 1994 in de bioscoop zat en zag dat er Landrovers vol militairen door de straten van Lissabon reden, want ja, dat deel was in Lissabon opgenomen. En toen pas realiseerde ik me: verrek, dit is nog maar 20 jaar geleden! Veel erger vond ik de beklemmende gedachte: “Wat als het opnieuw gebeurt? Het gaat niet bepaald voortvarend met Portugal…”.
Wat gebeurde er nou precies op 25 april 1974?
In 1974 was Marcelo Caetano aan de macht. Hij was de opvolger van Salazar. Die naam is veel bekender en hij was het gezicht van de Portugese dictatuur. Ik heb gisteravond een documentaire bekeken over ‘a última criada viva de Salazar‘ – het laatste nog levende dienstmeisje van Salazar.
Ze typeert Salazar als een zeer sober levend man. Iets dat ik eigenlijk al wist. Mijn beeld van dictators is er meestal een van mannen die zichzelf en hun familie schandalig verrijken.
Deze vrouw was dertien toen ze in dienst kwam van Salazar. Het huishouden van Salazar werd gerund door een gouvernante. Salazar is nooit getrouwd geweest. Er werd aangenomen dat Salazar met zijn gouvernante een amoureuze relatie had, maar daar zijn geen aanwijzingen voor. Of zoals de oude huishoudelijke hulp van Salazar in een prachtige zin aangeeft: “não acho que tinham uma relação carnal” – ik geloof niet dat ze een vleselijke relatie hadden. Ze heeft er in ieder geval nooit iets van gemerkt, de gouvernante sliep in haar eigen kamer tegenover die van de dictator. Fijn dat we dat ook weer weten ;-).
Voorafgaand aan 25 april was er in maart 1974 al een poging geweest om het fascisme omver te werpen. En ik ben daar best trots op. Vanuit de kazerne in Caldas da Rainha is op 16 maart geprobeerd om een einde te maken aan de dictatuur. Deze opstand in de Escola de Sargentos is nog neergeslagen, maar een maand later was er geen houden meer aan voor Marcelo Caetano toen op de radio het lied “Grandola, Vila Morena” klonk. Om 3 uur in de ochtend begon de opstand, om vier uur waren het vliegveld en de tv/radio-stations al ingenomen en toen de rest van Portugal wakker werd, was het vreugde alom en ging iedereen de straat op. De blijdschap spat echt van de beelden uit die tijd af.
Marcelo Caetono koos ervoor om meteen de overdracht te doen aan generaal Spínola en de snel opgerichte Junta de Salvação Nacional. De verbannen oppositieleider Mario Soares, destijds nog een jonge kerel, keerde terug uit ballingschap en veel politieke gevangenen werden vrijgelaten. Ga maar eens kijken in het Fortaleza de Peniche naar hoe die in gevangenschap hebben geleefd en dan weet je weer hoe blij je met ons democratisch bestel kunt zijn!
Wat ik zo leuk vind aan ouder worden, is dat je als een oma over deze figuren kunt verhalen omdat je ze ooit ‘in het echt’ hebt gezien. Mario Soares, inmiddels ook alweer overleden – 2017- en Premier en President van Portugal, woonde vlakbij Entre Campos, een plek waar ik langskwam als ik van de mensa in de Cidade Universitária naar de Avenida do Brasil liep. Overigens, Jorge Sampaio, heb ik ook ontmoet. Geheel toevallig, hoor. Ik was mijn vrienden in het Jerónimosklooster aan het rondleiden en daar was een of andere ceremonie (waar ik niet voor was uitgenodigd, hoor). Ons gezelschap viel blijkbaar in positieve zin op en we mochten dichtbij komen met als toetje een foto met de President van Portugal. Een foto die ik natuurlijk nu nergens meer kan vinden, helaas.
Deze hele week zijn er festiviteiten die in het teken van de revolutie staan. De publicatie van wat er allemaal in Caldas da Rainha is, is beetje laat op gang gekomen, vind ik. Maar hoe dan ook, wil je de sfeer proeven, ga dan vanavond naar een van de evenementen:
Hijsen van de vlag (11 uur) oude marktplein 25 april. Zie mijn vorige blogpost voor meer momenten!
Koor in Museu José Malhoa (om 14.00 uur) ook op 25 april.
Concert in de Biblioteca Municipal om 21 uur
En heb je zin in iets anders?
Zaterdagmiddag 20 april is er een kunstenaarsmarkt op het oude marktplein (begint om 17.00 uur geloof ik en duurt tot een uurtje of negen/tien).
Zondag kun je naar damesvoetbal, dan wordt de wedstrijd Benfica tegen Sporting gespeeld. Iets voor jou mama? Kun je je cluppie aanmoedigen. En voor wie mijn moeder niet kent: ze is een hartstochelijke Benficafan! (lees maar het beeldverhaal: Benfica: in het nest van de adelaar)
25 april beleven in Nederland?
Cuca Roseta, niet de minste ster aan het Portugese zangfirmament, geeft op 25 april in Den Haag bij Amare een concert. Er zijn nog kaartjes, zag ik!
Oh, en ik weet het bijna zeker: zij zal écht het lied waar de revolutie mee is begonnen zingen: Grândola, vila morena, terra da fraternidade. Ik vind het niet per se een mooi lied, maar de herinneringen aan wat dit nummer voor Portugal heeft betekend, maken dat ik altijd weer tranen in mijn ogen krijg.
Geen beeldverhaal van Zin in Portugal meer missen? Tik dan je e-mailadres in bij de abonneren.
Op zondagmiddag 28 april ben ik van plan om met liefhebbers van mijn persoonlijke verhalen door Caldas da Rainha te lopen. We starten om 16.00 uur en beginnen in het park, want ik kan in ieder geval vertellen wat er in die gebouwen is geweest. Daarna wandelen we rustig naar het oude marktplein en zal ik wat over de oude apotheek vertellen.
Wil je meelopen en horen welke herinneringen er bij de verschillende gebouwen horen, zodat de stad als een local tot leven komt? Laat het me weten via zininportugal@gmail.com. Kosten: ik doe veel voor een kop koffie – en een pastel de nata ;-).
Mijn moedertje komt ook. Nou ja, zij aanschouwt ons vanaf een of ander terras! Duur van de tocht: totdat je wilt afhaken of ook een terrasje wilt pakken.
Zin in Portugal? 