De scholen zijn weer begonnen. Vandaag 15 september is het regresso às aulas (terug naar school), zoals dat hier heet.

Schaal A en schaal B

In de aanloop naar het starten van het schooljaar hebben ouders boeken en spullen voor hun kinderen aangeschaft. Vaak een kostbare business. Gelukkig kunnen deze spullen van de belasting (IRS) afgetrokken worden, als je ze bij bedrijven koopt die door de staat zijn goedgekeurd. In Portugal krijgen leerlingen uit gezinnen met een laag inkomen financiële steun via de Ação Social Escolar (ASE), vrij vertaald – de sociale schoolsteun. Deze steun is onderverdeeld in twee inkomensniveaus: Escalão A en Escalão B, schaal A en B. Schaal A is bedoeld voor de gezinnen met het laagste inkomen en biedt de meeste voordelen. Leerlingen met deze status krijgen:

• gratis schoolboeken en lesmateriaal
• gratis schoolmaaltijden (lunch en soms ook tussendoortjes)
• volledige vergoeding van schoolvervoer
• financiële steun voor schoolactiviteiten en excursies
• soms ook een bijdrage voor schoolbenodigdheden zoals rugzakken en schrijfmateriaal

Leerlingen met een ‘schaal A’ krijgen ook voorrang bij het lenen van digitale apparaten zoals tablets of laptops via schoolprogramma’s. Als je ‘schaal B’ hebt, heb je ook voordelen, maar iets minder dan die van ‘schaal A’. En niet denken dat het stigmatiserend werkt, want écht zeer veel kinderen hebben gewoon een schaal A of B, dus niemand kijkt er van op.

Nog 3162 vacatures in het onderwijs

In Portugal solliciteren leraren niet rechtstreeks bij scholen (tenzij het om privéscholen gaat). Leraren nemen deel aan een concurso nacional en worden via een centraal systeem door het Ministério da Educação (Ministerie van Onderwijs) over scholen verdeeld. Van oudsher was dit de manier om de minder gewilde plekken in het binnenland ook gevuld te krijgen. Maar het beroep leraar is niet meer in trek, en dat is niet alleen omdat voor de klas staan best pittig is, maar – naar mijn idee – juist ook nu door dit systeem van centrale plaatsing. Het valt namelijk niet mee om op dezelfde school te blijven als je net begint. Elk jaar van school wisselen, elk jaar onzekerheid, is geen pretje. Ik ken iemand die vorig schooljaar op een middelbare school in Torres Vedras heeft gewerkt. De directeur wilde haar héél graag houden, maar dat is dus niet gelukt, want iemand anders heeft de plek gekregen. Het systeem kent drie criteria: anciënniteit, bevoegdheden (met een hoog gemiddelde van je studie en een educatieve master maak je meer kans) en evaluaties. Wie hoger op de lijst staat, maakt dus meer kans. Een vaste aanstelling krijg je pas na aardig wat jaar. Kortom: elk jaar verkassen maakt het beroep niet erg aantrekkelijk, dus er zijn nu nog 3162 plekken te vergeven. Het komt voor dat je honderden kilometers van huis wordt geplaatst. Dan zie je je geliefden sporadisch. Vervelend als je net een gezin bent gestart of een huis hebt gehuurd/gekocht. Dan zul je in de stad waar je bent geplaatst een kamer moeten huren. Het merendeel van de docenten verdient rond de 1300 euro netto. Je moet wel een enorme liefhebber zijn van je beroep wil je dan nog een extra investering doen om doordeweeks ergens een kamer te huren om voor de klas te staan in een stad die je niet kent. Je kunt natuurlijk ook op en neer gaan reizen, dan moet de plek waar je bent geplaatst wel op een redelijk behapbare afstand zijn. Gelukkig is het openbaarvervoersysteem niet duur. Zo kun je bij het busstation in Caldas da Rainha bij Rodotejo een ‘passe’ kopen voor 40 euro om van/naar Lissabon met de bus te reizen en als bonus is het openbaar vervoer (metro, bus, trammetjes) ook gratis. Ik zat donderdagavond naast iemand die dit elke dag doet. Zij is geen docent, maar verzekeringsagent. De vestiging in Caldas werd opgeheven en dus moet ze nu elke dag naar Lissabon. Ze vindt het zelf een feestje. Ik zou er niet (meer) aan moeten denken, maar voor veel Portugezen die op het platteland wonen is Lissabon het summum. En zo denken de Lisboetas, inwoners van Lissabon, er ook over. We kennen niet voor niets het gezegde: Lisboa é a capital, o resto é paisagem. Lissabon is de hoofdstad, de rest is landschap.

Terug naar mijn vriendin van 25 die graag weer in Torres Vedras had willen werken. Zij heeft een universitaire graad, mooi gemiddelde en goede werkhouding. Maar bij het concurso nacional van half augustus heeft ze niet de plek weten te bemachtigen op de school in Torres Vedras waar de directeur haar heel graag wilde hebben. Er komt weer een nieuwe ronde, maar de plek die ze wilde is vergeven. Het schooljaar start nu dus zonder haar vandaag. Het is nu wachten op een uitvaller. Gelukkig krijgt ze nog wel tot 1 oktober salaris. Daarna gaat dit over in een werkloosheidsuitkering. Ik zie haar nog een andere tak dan het beroep leraar kiezen. Reuze jammer voor het onderwijs.

Oogsttijd

Van oudsher zijn de zomervakanties lang. In een agrarische samenleving is dat handig, want dan kunnen de kinderen op het land werken. Ook in Portugal willen steeds minder mensen boeren, dus dit argument wordt met het jaar minder valide om een lange zomervakantie (half juni/half september) te rechtvaardigen. Blijft over: de hitte. Tot op de dag van vandaag zijn de scholen niet berekend op hitte en kou. Tegen kou kun je je kleden. Je moet in de winter ook niet gek staan te kijken als je een klaslokaal betreedt waar alle leerlingen hun jas aan hebben en de leraar met zijn warme jas voor de klas iets staat uit te leggen.

Over oogsten gesproken: meestal worden de peren en appels waar ons gebied om bekend staat vanaf de eerste week van augustus geoogst, maar dit jaar loopt alles door een zeer nat voorjaar achter. Zelf verheug ik me altijd op de druivenpluk, die anno 2025 ook later is geweest dan vorig jaar.

Ik denk dat het een topjaar wordt, niet omdat er nu zo bijster veel aan de ranken hing én ook niet omdat de everzwijnen wéér in de dagen voordat er geoogst moest worden hebben toegeslagen, maar simpelweg omdat de vreugde die we de hele dag hebben beleefd vast terug te voelen valt in het eindproduct: goede vrienden plus goede druiven = goede wijn!

Geen blogpost van Zin in Portugal meer missen? Tik je e-mailadres in bij de volgknop. Dan ontvang je een volgend beeldverhaal direct in je inbox.

Até breve, beijinhos!