Korte roadtrip: Guimarães

We zijn onlangs naar het noorden geweest en hebben daar de steden Guimarães, Amarante en Lamego bezocht. Klinkt alsof we dagenlang onderweg zijn geweest? Welnee! We zijn twee dagen op pad gegaan en hebben één nacht in een hotel geslapen. Goed te doen dus, zo’n korte roadtrip!

Vanaf het vliegveld van Porto is het ongeveer een uurtje rijden naar Guimarães, onze eerste stop. Ideaal dus voor wie in Porto zijn bezoek aan Portugal begint en ook iets van het ‘achterland’ wil zien. Voor wie de naam van deze stad goed wil uitspreken, het is “Gie-ma-RAANSJ”, Gui, zoals ‘gie’ in gieter, Ma, zoals ‘ma’ in ‘mama’ en rães klinkt als ‘raansj’(de ã is nasaal, een beetje zoals in het Franse ‘vin’ en de ‘es’ aan het eind klinkt als een zachte sj). Het accent op de ã is trouwens een ‘tilde’.

Een tilde is een teken dat de letter nasaal wordt uitgesproken en staat in het Portugees vaak op de klinkers ‘o’ en ‘a’. In het Spaans vind je de tilde ook op de ‘n’ (denk maar aan mañana, manaña). In het Spaans is de klank dan weer niet nasaal maar palataal, oftewel, dan ga je met je tong tegen je gehemelte en wordt het een ‘nj’ -klank, zoals in het woord ‘canyon’. Na dit talige uitstapje, terug naar de stad Guimarães:

Guimarães

Op de ochtend van vertrek zijn we de dag rustig in Caldas da Rainha begonnen met een ontbijtje bij de heren van Bites and Bitaites. Daar krijg je voor 4,50 euro koffie of thee, sap, fruitsalade én een tosti of geroosterd brood. Ze maken er voor mij altijd een uitstekende meia de leite direta com muita espuma (oftewel een koffie met een heerlijk laagje melk, een cappuccino als het ware).

Toen ik vertelde dat we die avond in Guimarães zouden overnachten, werden ze meteen enthousiast. “Guimarães, prachtige stad!”, zeiden ze vol overtuiging. En zij kunnen het weten: ooit zijn ze vanuit het noorden van Portugal neergestreken in het veel zuidelijker gelegen Caldas.

We hebben er ongeveer drie uur over gedaan om de Pousada te bereiken. In het filmpje hieronder zie je goed hoe overweldigend mooi het laatste stukje is, vlak voordat je bij de Pousada parkeert.

Ons idee voor deze korte roadtrip naar het noorden komt niet helemaal uit onze eigen koker – we hebben een tip gekregen (obrigado, D!). Ook de aangeraden accommodatie is geweldig. Wat een plek! Een magnifieke pousada, stijlvol en sfeervol. Wij vallen helemaal stil bij de aanblik van de grote kerk met imposante trappartij en kunnen ons geluk niet op, omdat het gebouw ernaast ook nog eens over een grote tuin, of park eigenlijk, met camelia’s blijkt te beschikken.

Pousada de Guimarães – overnachten in het voormalige klooster van Santa Marinha da Costa

Wie Guimarães bezoekt, wordt teruggevoerd naar het begin van Portugal. Aqui nasceu Portugal, staat er groot in het centrum van de stad op een overblijfsel uit vroegere tijden. Maar nergens is de tijdreis zo tastbaar als binnen de muren van het Mosteiro de Guimarães (klooster), nu een ‘small luxury hotel. Dat ‘small’ snap ik niet echt, want als je door de lange kloostergangen loopt of door het groene park áchter het kloostergebouw wandelt, past het woord ‘small’ niet echt bij dit grote historische gebouw met enorme tuin.

De ligging hoog op een groene heuvel geeft deze Pousada een gevoel van afzondering, en lijkt me een ideale plek voor contemplatie en gebed als je monnik bent. Ik kan uit de informatie die we bij het inchecken krijgen opmaken dat het klooster verschillende keren verbouwd is. De kloostergangen met gedetailleerde azulejos (Portugese tegels) zijn een mooi overblijfsel uit de 17^e eeuw. Na de bloeiperiode is dit klooster in verval geraakt. En pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft het een nieuwe bestemming gekregen als onderdeel van het nationale pousada-netwerk van Portugal – een initiatief om historisch erfgoed nieuw leven in te blazen door het toegankelijk te maken als accommodatie. Je merkt aan alles dat de restauratie met grote zorg is uitgevoerd om de oorspronkelijke architectuur te behouden, terwijl ondertussen moderne comforteisen discreet zijn geïntegreerd. Zo vind je in de tuin een zwembad en zijn de kloostercellen van alle gemakken voorzien. Als gast wandel je hier letterlijk door de geschiedenis. Elk detail – van het meubilair tot de stenen fonteinen in de binnentuin – draagt het gewicht van eeuwen. Ik vind het Pousada-netwerk in Portugal een mooi voorbeeld van hoe geschiedenis bewaard kan blijven. Lees ook over ons verblijf in de Pousada van Vila Pouca da Beira, het dorp waar Gerrit Komrij jarenlang heeft gewoond. Die roadtrip was voor ons speciaal, want het verbond Portugal op een bijzondere manier met Nederland. We sliepen in een klooster en keken uit op de bergen waar een Nederlandse schrijver, Gerrit Komrij, jarenlang zo prachtig over schreef – onder andere op de achterkant van NRC.

Hier is Portugal geboren

Dom Afonso Henriques – de eerste koning van Portugal

Als je Guimarães zegt, dan zeg je Dom Afonso Henriques (1109–1185), de eerste koning van Portugal. Hij werd hier in de 12e eeuw geboren en is als grondlegger van het Portugese koninkrijk de geschiedenisboeken in gegaan.

In een eerder beeldverhaal schreef ik over Sesnando, een Moorarabische leider die vóór de opkomst van Afonso Henriques een grote rol speelde in en rondom Coimbra. Waar Sesnando kan worden gezien als een bruggenbouwer, was Afonso Henriques de stichter van een onafhankelijk Portugal. En dat ging niet zonder strijd.

Bourgondische en Spaanse roots

Afonso Henriques stamde uit twee machtige adellijke bloedlijnen. Zijn vader was Henrique van Bourgondië, heer van Portucale; zijn moeder Teresa van León, dochter van koning Alfonso VI van León en Castilië. Aan de ene kant was hij dus een Bourgondisch edelman uit wat we nu Frankrijk noemen, aan de andere kant een telg van een invloedrijk Iberisch koningshuis.

Toen zijn vader overleed – Afonso Henriques was pas twee jaar oud – nam zijn moeder het regentschap op zich. Zij raakte echter in de ban van graaf Fernão Peres de Trava, een machtig edelman uit Galicië. De jonge Afonso zag hoe zijn moeder in de ban raakte van haar geliefde en vreesde dat het graafschap Portucale, dat hij zou erven, door haar invloed bij Galicië zou worden ingelijfd.

Oorlog met zijn moeder

Op negentienjarige leeftijd vond Afonso Henriques het welletjes. Tijdens de Slag bij São Mamede op 24 juni 1128 versloeg hij zijn moeder en haar Galicische minnaar plus aanhangers. Na deze overwinning werd hij de feitelijke machthebber van Portucale. Zijn moederTeresa werd verbannen naar Galicië, waar ze twee jaar later overleed. Detail: moeder en zoon hebben elkaar niet meer ontmoet, laat staan zich met elkaar verzoend.

En graaf Fernão Peres de Trava? Die werd niet geëxecuteerd, maar keerde terug naar Galicië, waar hij weliswaar politiek actief bleef, maar geen invloed meer had op de gebieden van zijn voormalige stiefzoon. Afonso Henriques toonde zich daarmee een strategisch leider: edellieden uit wraak doden zou zijn zaak niet hebben gediend. In de 12e eeuw hadden christelijke heersers immers een gezamenlijke vijand: de Almoraviden – of zoals ze in Portugese schoolboeken worden genoemd: os Moros, de Moren.

Reconquista

Na de breuk met zijn moeder begon Afonso Henriques aan een succesvolle militaire expansie richting het zuiden: de Reconquista (‘herovering’). In 1139 behaalde hij een grote overwinning op de Moren bij de Slag bij Ourique, een gebeurtenis die in het Portugese collectieve geheugen haast mythische proporties heeft gekregen. Volgens de overlevering verscheen Christus zelf aan Afonso vlak voor de strijd. Afonso beschouwde dit als een goddelijk teken en riep zichzelf uit tot Koning van Portugal – een daad met enorme symbolische betekenis.

Acht jaar later, in 1147, veroverde hij eerst Santarém en vervolgens, na een belegering van zeventien weken, ook Lissabon. Voor zijn inzet in wat men toen zag als een Heilige Strijd, kreeg hij in 1179 de officiële erkenning van Paus Alexander III, via de bul Manifestis Probatum. Portugal werd zo niet alleen een territoriale macht met een leger, maar ook een erkende staat in de ogen van Rome.

Bij zijn dood in 1185 had Dom Afonso Henriques het Portugese grondgebied uitgebreid tot voorbij de rivier de Taag. De man, die als negentienjarige krijgsheer met slechts een klein graafschap in zijn bezit begon, eindigt als een van de belangrijkste figuren in de Portugese geschiedenisboekjes. Er is geen leerling die niet van Dom Afonso Henriques (en Guimarães) heeft gehoord.

Geschiedenis in de achtertuin

Ik vind het altijd fascinerend om me te verdiepen in historische figuren als Afonso Henriques of Sesnando. En dit keer is het extra bijzonder, want ik kom vaak in Cortém – een klein dorpje in de deelgemeente Vidais, vlakbij Caldas da Rainha. Volgens de overlevering zijn de manschappen van Dom Afonso Henriques hier ooit doorheen getrokken. Cortém ligt hoog op een heuvel, en het verhaal gaat dat men zich op een kruispunt afvroeg welke richting de troepen moesten nemen. Toen riep iemand: cortem! – afslaan! (het accent op de é van Cortém is van latere datum).

Bijzonder, toch? Meer dan acht eeuwen later herinneren we ons nog steeds dat de strijdkrachten, die aan de basis van de Portugese onafhankelijkheid stonden, hier hun koers wijzigden.

Bakermat van Portugl: Guimarães

Maar terug naar de stad Guimarães, waar Dom Afonso Henriques dus vandaan komt. Wil je het geboortehuis van deze eerste koning van Portugal bezoeken? Dan ben je op de juiste plek bij het Castelo de Guimarães. Dit robuuste bouwwerk ademt nog steeds de sfeer van de middeleeuwen. Vlakbij ligt het Paleis van de Hertogen van Bragança – een indrukwekkend gebouw in Bourgondische stijl, met zijn karakteristieke puntdaken en statige zalen.

Toch hebben we deze bezienswaardigheden deze keer overgeslagen (voor een volgende keer). Ze zullen ongetwijfeld de moeite waard zijn, maar we hebben veel meer zin om door het oude stadshart te struinen. Het is lekker weer en bovendien snakken we naar een drankje. Vanuit de Pousada zijn we wandelend naar beneden gegaan (ongeveer 20 minuten). We willen vandaag de stad beleven zoals ze nu is: eerst op een zonovergoten plein iets drinken, daarna dwalen door de smalle straten, en de sfeer opsnuiven van deze stad in de Minho-regio.

Dus houd je van kastelen? Zeker doen, hoor! Wij zijn sowieso van plan om dit jaar nog een keer naar Guimarães te gaan en in de Pousada te slapen. En dan gaan we zéker alles bekijken!

Historisch centrum

Het oude centrum van Guimarães staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO, en terecht! De stad straalt een middeleeuwse charme uit met smalle straatjes, balkonnetjes vol wasgoed en elegante pleinen zoals het Largo da Oliveira en het Praça de Santiago. Hier vind je terrassen waar je uren kunt blijven hangen met een galão (Portugese latte) of een glaasje Vinho Verde, de frisse witte wijn uit de regio Minho. Ik geloof niet dat je een routeplan nodig hebt om Guimarães te leren kennen.

Laat je leiden door de kronkelende steegjes en kom onverwacht uit op binnenplaatsen, kloosters, kunstgalerieën of bij verborgen kerken. Geen routeplan nodig – hier is verdwalen een beleving op zich.

Praktisch

Met de auto

Route via de A3 en A7 (de snelste en meest gebruikte route)

Route:
1. Neem de A3 (richting Braga/Valença).
2. Neem afslag naar de A7 richting Guimarães.
Totale afstand: Ongeveer 55 km
Reistijd: Ongeveer 40–50 minuten, afhankelijk van het verkeer
Tolwegen: Ja, zowel de A3 als A7 zijn tolwegen.

💡 Let op: Je hebt dus een elektronische tolbadge nodig (zoals Via Verde) of je moet een auto hebben die op kenteken geregistreerd is voor elektronische tolbetaling (sommige delen hebben geen fysieke tolpoorten)!

Wij hebben vanaf Porto deze route genomen en dat gaat prima! Als het druk is op de A-3 kun je nog overwegen om via een alternatieve route te gaan:

Alternatieve route: via de A1 en A7

Minder gebruikelijk, maar mogelijk als de A3 druk is.
Route:
1. Neem de A1 richting Lissabon.
2. Ga over op de A41 of A4, en vervolgens naar de A7 richting Guimarães.
Iets langer qua tijd en afstand.

Je kunt ook gemakkelijk van Porto naar Guimarães reizen met het openbaar vervoer per trein of bus. Hier zijn de details van verschillende opties:

Met het openbaar vervoer

Portugal heeft een goedkoop openbaar vervoernetwerk. Zelf ben ik groot fan van de bus! Als ik bijvoorbeeld in Lissabon moet zijn, neem ik vaak de bus vanuit Caldas da Rainha. Op die manier heb ik in de hoofdstad geen gedoe met het parkeren van mijn auto.

Trein

Vertrekstation: Porto São Bento (in het stadscentrum) of Porto Campanhã
Aankomststation: Guimarães
Reistijd: Ongeveer 1 uur en 12 minuten
Frequentie: Ongeveer elk uur, dagelijks
Prijs: Vanaf €3 tot €18, afhankelijk van het type trein en het moment van boeken
Aanbieder: Comboios de Portugal

Je kunt online de dienstregeling bekijken en tickets kopen via de officiële website van CP

Bus

Vertrekpunt: Porto, meestal vanaf het Campanhã busstation
Aankomstpunt: Central de Camionagem de Guimarães
Reistijd: Ongeveer 45 tot 55 minuten
Frequentie: Tot 18 ritten per dag, dagelijks
Prijs: Vanaf €3 tot €10, afhankelijk van de aanbieder en het moment van boeken
Aanbieders: FlixBus, Rede Expressos

Je kunt prijzen en manieren van reizen vergelijken en boeken via het in Portugal veelgebruikte platform Omio.

Vanaf Porto Airport

Als je direct vanaf de luchthaven wilt reizen, biedt “Get Bus” een rechtstreekse verbinding

Reistijd: Ongeveer 50 minuten
Prijs: €9
Vertrekpunt: Bushalte D buiten de terminal
Frequentie: 7 tot 9 ritten per dag
Aanbieder: Get Bus

Wij gaan binnenkort terug, want we hebben nog láng niet alles bekeken en beleefd. Zo is er ook een kabelbaan, de Teleférico de Guimarães, die je van de stad naar boven op de berg Penha brengt. Meer informatie op hun website : https://www.turipenha.pt/teleferico. Ik zie dat je boven ook kunt kamperen, dus kampeerliefhebbers, hierbij de tip!

Als laatste

En nee, onze roadtrip naar Guimarães was geen gesponsorde trip. Ik heb het hotel rechtstreeks en niet via Booking.com geboekt. Als je lid wordt van de Pestana-hotelketen (waar de meeste Pousadas toe behoren) krijg je een kleine korting. Rechtstreeks boeken vinden hoteliers altijd fijn, want dan hoeven ze geen kosten aan Booking af te dragen. Onze overnachting mét (voortreffelijk) ontbijt in de Pousada de Guimarães heeft ons eind april 150 euro gekost. Uiteraard zijn er meer overnachtingsmogelijkheden, ook in de stad zelf natuurlijk.

En voor de gourmands: er zijn veel eetgelegenheden. Zelfs eentje met een Michelinster (Restaurante A Cozinha – António Loureiro)! Dit restaurant zit in een weinig aanlokkelijk pand (meer garage dan restaurant) en wordt erg aangeprezen. We hadden vage plannen om er te gaan eten ’s avonds, maar daar is niets van terecht gekomen, omdat er vlakbij een veel charmantere plek was met een mooie binnentuin (Restaurante Histórico – PapaBoa). Na uren in de stad te hebben gewandeld en lekker te hebben getafeld, hebben we ons met de taxi terug naar het hotel laten brengen (kosten 7,50 euro). Slap, hè? We hadden ons nog zó voorgenomen dat we óók terug zouden gaan lopen… Maar, prettige bijkomstigheid: nu hadden we nog wel puf om de prachtig verlichte trappartij, kerk en Pousada goed te bewonderen:

Benieuwd hoe deze roadtrip verder verloopt? Dag 2 brengt ons via een stukje van de Rota do Românico naar het schilderachtige Amarante en ook nog naar de indrukwekkende trappartij van het barokke heiligdom Nossa Senhora dos Remédios in Lamego. Binnenkort lees je er meer over in mijn volgende beeldverhaal. Hieronder alvast een voorproefje van het beklimmen van de trappen:

P.S. Dinsdag 10 juni is een vrije dag: het is dan Dia de Portugal, oftewel de Dia de Camões e das Comunidades Portuguesas. Op deze dag herdenken de Portugezen het overlijden van Luís de Camões in 1580 – de nationale dichter die symbool staat voor de Portugese taal en cultuur.

Camões is beroemd om zijn epische gedicht Os Lusíadas. Volgens de overlevering bracht hij het manuscript zwemmend in veiligheid na een schipbreuk. Dankzij die heldendaad kunnen we er vandaag nog van ‘genieten’. Nou ja – genieten – het is een ondoorgrondelijk epos waar we tot op de dag van vandaag leerlingen op school mee plagen. Maar goed, wie ben ik.

Blijf op de hoogte van nieuwe beeldverhalen! Wil je geen enkele post missen? Vul dan je e-mailadres in bij de abonneerknop en ontvang mijn volgende beeldverhaal automatisch in je inbox – net als ruim 800 andere enthousiaste lezers. Wanneer tijd en inspiratie samenkomen, schrijf ik korte verhalen rijk aan foto’s over het (boeren)leven aan de Portugese Zilverkust. Daarnaast deel ik praktische én persoonlijke tips voor uitstapjes, dichtbij en wat verder weg. Beijinhos!