De scholen gaan weer beginnen en in de krant Público van vandaag staat een artikel over de situatie waarin veel leraren verkeren. Aan het woord komt een lerares, 50 jaar oud, die op 300 kilometer van haar woonplaats geplaatst is om les te geven in een voorstad van Lissabon.

In het artikel wordt een beeld geschetst dat ik goed ken. In Portugal zijn staats- en privéscholen. Op de staatsscholen, die doorgaans goed bekend staan, bepaalt het ministerie wie er waar lesgeeft.

Hoge cijfers op de universiteit én een langere staat van dienst leveren credits op die je dichter brengen bij de plek waar je graag wilt lesgeven. Het is ingewikkeld om tot het vaste team van een school te behoren, dus jaarlijks moeten duizenden leraren zich overgeven aan dit systeem van plaatsing.

De verhalen ken ik: echtparen waarvan de een in het noorden wordt geplaatst en de ander in het zuiden. Leraren die hélemaal niet ergens ‘no Cu de Judas‘ willen werken en steeds ‘de baixa‘ (met ziekteverlof) zijn. Cu de Judas betekent in het Portugees letterlijk ‘kont van Judas’. Op de Azoren heet een dorpje zo. Een Portugees die het over ‘no Cu de Judas‘ heeft, zegt eigenlijk dat iets véél te ver weg is. En dát is precies wat het centrale systeem voor ogen heeft: ook scholen op de eilanden, op onherbergzame plekken in het binnenland en in de voorsteden hebben recht op leerkrachten.

Een carrière als leraar

Afgelopen vrijdag zijn de resultaten bekend geworden van wie waar geplaatst is. Er zijn nog aardig wat leerlingen van de middelbare school die geen leraar voor de klas hebben. Het leraarschap brengt zulke offers mee dat menigeen er niet voor kiest of niet meer voor de klas wil staan.

Ik zal even de situatie schetsen van een carrière in Portugal als leraar.

Verreweg de meeste leraren in het voortgezet onderwijs ontvangen een nettosalaris van 1100/1200 euro, exclusief 6 euro per dag subsídio de refeição (lunchsubsidie).

Even voor de duidelijkheid: leraren in Portugal zijn universitair opgeleid. Met de stijgende prijzen voor levensonderhoud houden velen het niet vol. En al helemaal niet, zoals in het artikel wordt geschetst , als je uit Viseu komt en in Buraca, een voorstad van Lissabon, wordt geplaatst en daar een kamer moet huren, je kind in Viseu bij opa en oma moet achterlaten en elk weekend 300 kilometer terug moet reizen om je dierbaren te zien.

Op een privéschool lesgeven? Ook niet altijd een goed idee. Privéscholen staan erom bekend dat ze alleen de lessen die gegeven worden betalen, dus de vakanties worden niet doorbetaald.

Op een van de vele bijles- of taleninstituten dan maar? Vorige week vertelde een gediplomeerde, gepensioneerde Engelse docente met ruime leservaring op Internationale Scholen over de hele wereld dat ze graag les wilde blijven geven en bij een instituut Engels terecht kon voor 12 euro per uur. Die 12 euro heeft ze stevig uitonderhandeld, want de andere docenten op dit taleninstituut in Caldas da Rainha krijgen 9 euro per uur. Ze is ermee gestopt. Twaalf euro per uur en dan ook nog zeuren om je zuurverdiende geld breekt een mens op. Het elke maand gestort krijgen van je salaris is voor noorderlingen vanzelfsprekend, in Portugal niet. En dat is niet alleen in het bedrijfsleven of op privé-instituten. Ik weet dat boeren bijvoorbeeld soms pas één jaar na de oogst het bedrag krijgen van wat ze het vorige jaar aan druiven hebben geleverd. Op dit moment is er in de buurt een enorme heisa, want zelfs de betaling waar een jaar op is gewacht komt niet altijd. En wat doe je dan? De oogst van dit jaar is rijp voor de pluk en lever je dan je huidige oogst in? In de hoop dat het goed komt? Het gekke is, in de meeste gevallen komt het ook goed, maar wát een stress!

In de 393 commentaren op Facebook bij het artikel in Público lees ik dat sommige Portugezen het helemaal niet vreemd vinden dat er een lerarentekort dreigt te ontstaan. En velen denken dat dit centrale plaatsingsstaatssysteem ook in andere landen bestaat. Nou, niet dus, in Nederland kiezen schoolleidingen de docenten die ze willen aannemen. Hier geen staatsbemoeienis. Als er een docent voor een vak ontbreekt, komt er een vacature, daar reageren sollicitanten op en de school kiest wie er wordt aangenomen. Aanvangssalaris van een LB-docent in het Voortgezet Onderwijs in Nederland – die doorgaans niet academisch geschoold is: 3001 euro. En docenten die in de bovenbouw van de middelbare school mogen lesgeven, kunnen, via een verderfelijk systeem, proberen de eindschaal LD (over LE hoor ik zelden) te krijgen, dat levert maandelijks ruim 6000 euro bruto op (ongeveer 3700 euro netto). Ook fijn: zit je in je eindschaal op welk niveau dan ook, LB, LC, LD, dan krijg je in augustus een bindingstoelage van bruto 1591 euro. Bedragen waarvan in Portugal de ogen op steeltjes gaan.

Ben ik appels met peren aan het vergelijken? Misschien. Maar…de vierkante meters in Lissabon zitten op het niveau van Amsterdam. Een mandje boodschappen is ongeveer net zo duur en voor benzine betaal je hier ook bijna 2 euro.

Start schooljaar

Ik was eigenlijk niet van plan om een nieuw stukje te schrijven, zo snel na mijn gisteren gepubliceerde beeldverhaal. Maar ik las in Trouw een uitstekend artikel van Jurriaan van Eerten over de armoede in Portugal, op Blendle een artikel over een Belgische digital nomad die het goed voor elkaar heeft, maar zich verbaast over de boze blikken die hij van Portugezen krijgt en toen artikelen over de start van het schooljaar en ik dacht: ‘ik snap wel dat het begint te wringen tussen Portugezen en buitenlanders en dat docenten het nieuwe schooljaar het liefst met stakingen willen starten’. Overigens: een deel van de inzet is dat docenten geen andere taken willen verrichten naast het lesgeven. Iets dat voor docenten in Nederland al heel normaal is geworden naast hun lesgevende taak. Zij worden geacht bij een volledige baan van 24/25 lesuren rond de 200 uur jaarlijks aan niet-lesgevende taken te verrichten, denk aan pauzesurveillance, klasopvang, mentoraat, vakgroepoverleg, huiswerkbegeleiding etc.

Vanaf morgen start het schooljaar langzaam weer op in Portugal. En leuk dat de minister van Onderwijs, João Costa, een oproep aan leraren doet om de kwetsbare jongeren niet in de kou te laten staan. Die hebben juist scholing nodig hebben om vooruit te komen in de maatschappij. Maar wat heb je aan een universitaire studie ? De kans dat je met je universitaire studie doordeweeks driehonderd kilometer van huis eindigt, is beslist aanwezig als je de wens hebt vooruit te komen in de maatschappij. Nee, ik snap Portugese docenten wel…

Bom ano lectivo e bom domingo!

Geen blogpost van Zin in Portugal meer missen? Tik je e-mailadres in bij de volgknop.